سوگلی دانشگاهی!
مجتبی عمادی
سوگلی را “محبوب؛ برگزیده؛ طرف توجه مخصوص” و “عزیزدردانه، عزیزکرده” معنا نموده اند. بر همین منوال، سوگلی گرایی عبارت است از امتیاز ویژه برای عزیزدردانه ها: هم حزبی‌ها، هم مسلکی‌ها، دوستان و خویشاوندان. بنابراین، هر آنجا که سوگلی ها باشند، حتی در محیط نخبگانی دانشگاهها، طرف توجه مخصوص قرار می گیرند و در محیط غیر شفاف سازمانهای ایرانی به امتیازهایی دست می یابند که الهه عدالت را گریان می کند.
از حیث تاریخی، ریکاردو مفهوم رانت را برای تفاوت مازاد محصول زمین مرغوب از نامرغوب به کار برد. ریکاردو درآمد اضافی بدون زحمت زمین مرغوب را رانت نامید. در نظریه انتخاب عمومی، رانت به درآمد حاصل از هر نوع امتیاز یا حق اقتصادی ویژه‌ای گفته می‌شود که افراد و گروه‌های همسو و صاحب نفوذ به‌صورت قانونی به دست می‌آورند. دخالت دولت و ایجاد کمیابی‌های ساختگی، ایده اصلی شکل‌گیری رانت‌ است. مشخص است که رانت و فساد پدیده‌های مرتبط با یکدیگر هستند. رانت‌،نابودکننده رفاه و توسعه جامعه است زیرا انگیزه خلاقیت و نوآوری افراد جامعه را از بین می‌برد. دو عامل بنیادی در کاهش موثر رانت، شفافیت و احترام جدی به حقوق مالکیت است.
سوگلی ها، رانتخوران اعظم هستند؛ این عزیزکردگان همواره مشغول شغل کثیف رانتخواری هستند: از گرفتن ارز جهانگیری تا دانشگاهها.
عامل تمایز دانشگاههای موثر، در پژوهش است. پژوهش موثر دانشگاهی به توسعه، رفاه و اقتدار می انجامد. با وجود شورای عالی انقلاب فرهنگی که دبیر فعلی آن به علت شفافیت گریزی و عدم مواجه با افکار عمومی از پخش گفتگوی چالشی خود در برنامه شوکران جلوگیری می کند، انتظار دارید چه معیارهایی برای پژوهش موثر در قالب آیین نامه ارتقاء اساتید وضع کند؟ معیارهایی کمی که به راحتی می تواند توسط هیئتی سلیقه ورز و به شدت غیرشفاف با نام هیئت ممیزه دانشگاه مورد تفسیر قرار گیرد. آزمایش میلگرام را به خاطر بیاورید که تفاوت تصمیم گیری های انسان‌ها را برحسب دو برچسب «مسئولیت شخصی» و «مأموریت شغلی» به روشنی توضیح می دهد.
از طرف دیگر پژوهش موثر بایستی توسط عضو هیئت علمی به انجام رسد که دارای صلاحیت و شایستگی تخصصی باشد: ماده شانزده آیین نامه جامع مدیریت دانشگاهها، اعضای هر گروه را “متخصص در یک رشته از شعب دانش بشری” می داند؛ سنت دیرینه دانشگاه، چنانکه در کتابهای “تاریخ دانشگاه در ایران” و “دانشگاه و آموزش عالی”، آمده است؛ تخصص یافتن دانشجویان در یک رشته از شعب دانش بشری با راهنمایی اساتید جهت کمک به توسعه و رفاه جامعه را از اصلی ترین وظایف دانشگاه می داند؛ آدام اسمیت در کتاب ثروت ملل بر تقسیم کار در جامعه مبتنی بر تخصص چنانکه در بدن رخ می دهد، تاکید دارد؛ براساس فصل اول و فصل ششم منشور و موازین اخلاق پژوهش، شرط لازم و ضروری برای پژوهش اصیل و جلوگیری موثر از رفتارهای سوء پژوهشی، دارا بودن صلاحیت تخصصی است؛ قابل توجه آنکه مواد ۳ تا ۵ آیین نامه اجرایی قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی، کلیه اعضای هیئت علمی و دانشجویان را موظف به رعایت موازین اخلاق پژوهش می داند؛ و در نهایت آنکه علم براساس سند نقشه جامع علمی کشور دارای سه ویژگی است: عدالت، معنویت و عقلانیت. آیا عدالت و عقلانیت از تخصیص دانشجوی رشته الف به یک عضو هیئت علمی با تخصصی در رشته ب حمایت می کند؟
حال انتظار داریم که جایی برای سوگلی ها در دانشگاه نباشد. متاسفانه اشتباه می کنید. آنان چون عزیزدردانه هستند در هیات های امنا و ممیزه دانشگاه که محل تصمیم گیری های جدی دانشگاه هستند، کاهشان تبدیل به کوه می شود؛ به راحتی ارتقاء و تبدیل وضعیت می گیرند؛ پست های دانشگاهی را چون ریاست ناموثر و فشل نوبخت بر سازمان برنامه و بودجه به تصاحب خود در می آورند و برخلاف موازین و در دومین رکن تصمیم گیری دانشگاه-شورای دانشگاه- درخواستشان برای راهنمایی دانشجوی رشته ای که شایستگی آن را ندارند، مورد پذیرش قرار می گیرد.
البته دوران ترکتازی این سوگلی ها در دانشگاه رو به پایان است، به خصوص اگر به سرنوشت مرحوم کردان، شرایط آن نماینده هتاک مجلس پس از گهرفشانی در کمرگ و پلیجیاریسم رساله آنکه خود را حقوقدان می دانست توجه داشته باشند. بعلاوه، با توجه به ماهیت دانشگاهها، بایستی مطالبه شفافیت محض کلیه روندها، فرایندها و تصمیم گیری های دانشگاهی منجمله دسترسی کامل به مشروح جلسات و پرونده های مورد بررسی در هیات های امنا، ممیزه و جذب و انتصاب های دانشگاهی به خصوص روسای دانشگاهها عملی گردد.
آنان که توسعه یافتند از دین اسلام بگیرید که امپراتوری ایران را به زانو درآورد تا کشورهایی چون چین و کره جنونی که در دهه های پایانی قرن بیستم به رشد، پیشرفت و توسعه (رپت) رسیدند، بر شایسته سالاری در محیطی رقابتی که موجد خلاقیت و نوآوری است استوارند. در گام دوم،جایی برای سوگلی ها نیست!
@EmadibaygiGleam