چرا به “وزارت علوم و فرهیختگی” و “وزارت سلامت” نیاز داریم؟
مجتبی عمادی
هنگامی که یک شرکت بخواهد با یک ادغام افقی (horizontal integration) (شکل زیر) رشد کند، به دنبال کسب یک شرکت مشابه در همان صنعت است. اهداف ادغام افقی عبارتند از: افزایش اندازه شرکت، تنوع در ارایه محصولات یا خدمات شرکت، دستیابی به مقیاس اقتصادی، کاهش رقابت، افزایش قدرت چانه زنی یا دسترسی به مشتریان یا بازارهای جدید. برخی از نمونه های بزرگ یک ادغام افقی عبارتند از: خرید ZS Pharma (شرکت فعال در حوزه بیوتكنولوژی) توسط AstraZeneca در سال ۲۰۱۵ و اکتساب اینستاگرام توسط فیس بوک (رسانه های اجتماعی) در ۲۰۱۲ و خرید Pixar (شرکت رسانه ای سرگرمی) توسط دیزنی در سال ۲۰۰۶٫ ضعف ها و محدودیت های ادغام افقی عبارتند از: ۱- اکثریت ادغام ها و خرید ها ارزش ایجاد نمی کنند؛ ۲- پیاده سازی یک استراتژی یکپارچه سازی افقی آسان نیست؛ ۳- ادغام و اکتساب اغلب موفق به تولید سود پیش بینی شده نیستند؛ ۴- ادغام می تواند این شرکت را در مقابل قانون ضد انحصار قرار دهد.
یک شرکت که به دنبال دستیابی به یکپارچگی عمودی (vertical integration) است (شکل زیر)، به دنبال کسب یک شرکت است که در فرآیند تولید همان صنعت فعالیت می کند. اهداف ادغام عمودی عبارتند از: تقویت زنجیره عرضه، کاهش هزینه های تولید، اکتساب سود های بالادست یا پایین دست، یا دسترسی به کانال های توزیع پایین دست. برای انجام این کار، یک شرکت دیگر شرکتی را که قبل یا بعد از آن در فرآیند زنجیره تامین است، اکتساب می کند. اغلب، منطق پشت ادغام این است که افزایش همکاری ایجاد شده توسط ادغام شرکت ها منتج به کارآمد ترشدن آنها در مقایسه با زمانیکه منفرد عمل می کردند، می شود. برخی از نمونه های بزرگ ادغام عمودی شامل خرید تولید کننده گوشی های هوشمند موتورولا توسط گوگل در سال ۲۰۱۱ است.
هنگامی که به ادغام عمودی می پردازیم، یک شرکت می تواند به یکپارچه سازی عمودی رو به جلو یا یکپارچه سازی عمودی رو به عقب، ادغام را به انجام رساند. یکپارچگی عمودی رو به عقب زمانی اتفاق می افتد که یک شرکت تصمیم به داشتن یک شرکت دیگر می گیرد که یک محصول ورودی برای محصول شرکت اکتساب کننده محسوب می شود. یک مثال از این دست آن است که یک تولید کننده خودرو یک شرکت تولید تایر را خریداری کند. یکپارچگی عمودی رو به جلو هنگامی رخ می دهد که یک شرکت تصمیم به کنترل فرآیند پس از تولید می گیرد. یک مثال از این دست آن است که همان تولید کننده خودرو یک نمایندگی خودرو را بدست آورد.
معایب یکپارچگی عمودی عبارتند از: ۱- کیفیت کالا که قبلا توسط منابع خارجی عرضه می شد، ممکن است به دلیل عدم رقابت، کاهش یابد. ۲- انعطاف پذیری برای افزایش یا کاهش تولید مواد خام یا اجزاء اولیه ممکن است از بین برود زیرا ممکن است شرکت برای حفظ میزان تولید در مقیاس اقتصادی بدانها احتیاج داشته باشد. ۳- این امر می تواند برای حفظ قابلیت های اصلی شرکت دشوار باشد زیرا تمرکز بر تلفیق واحدهای جدید است. ۴- ادغام می تواند این شرکت را در مقابل قانون ضد انحصار قرار دهد.
با مراجعه به ماده یک “قانون تشکیل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی” مصوب مهر ماه ۱۳۶۴ در ارتباط با ضرورت تشکیل آن وزارتخانه به “تحقق بندهای ۴ و ۱۲ و ۱۳ اصل سوم و آن قسمت از اهداف اصل ۲۹ قانون اساسی جمهوری اسلامی” و “استفاده مطلوب و هماهنگ از امکانات پزشکی کشور در جهت تأمین و تعمیم بهداشت و درمان و بهزیستی و آموزش و پژوهش‌پزشکی” اشاره شده است. بر اساس قانون مذکور و اصلاحات آن، “تدوين و ارائه سياستها،تعيين خط مشي ها و نيز برنامه ريزي براي فعاليتهاي مربوط به تربيت نيروي انساني گروه پزشكي پژوهش ، خدمات بهداشتي ، درماني، دارويي، بهزيستي و تأمين اجتماعي”، ” تعيين رشته ها و مقاطع تحقيقي مورد نياز كشور و اجراي برنامه هاي تربيت نيروي انساني گروه پزشكي در جهت نيل به خودكفايي”، ” انجام تحقيقات بنيادي و كاربردي در جميع رشته هاي پزشكي و زمينه هاي بهداشتي و درماني”، ” برنامه ريزي به منظور توزيع متناسب و عادلانه نيروي انساني و ساير امكانات”، ” فراهم نمودن تسهيلات لازم براي برخورداري همگان از خدمات درماني”، ” تأمين منابع مالي“، ” تعيين و اعلام استانداردها“، ” صدور، تمديد و لغو موقت يا دائم پروانه“، “انجام نظارت و كنترل كيفي مواد و تعيين ضوابط و مقررات لازم“، ” تعيين مباني محاسبه هزينه هاي خدمات تشخيصي و درماني،دارويي، بهزيستي”، ” تعيين ضوابط مربوط به ارزيابي، نظارت و كنترل بر برنامه ها و خدمات واحدها و مؤسسات آموزش و پژوهشي ، بهداشتي، درماني و بهزيستي و انجام اين ماموریت براساس استانداردهاي مربوطه”، به آن وزارتخانه محول شده است. طرح تشکیل این وزارتخانه و انفکاک آموزش پزشکی از وزارت فرهنگ و آموزش عالی وقت در زمانی به انجام می رسد که وزرای بهداری (آقای دکتر مرندی- رئیس فعلی فرهنگستان علوم پشکی) و فرهنگ و آموزش عالی (آقای دکتر فاضل- رئیس فعلی سازمان نظام پزشکی) هر دو پزشک هستند! با توجه مقدمه قانون اساسی کشور مبنی بر ” نفی هر گونه استبداد فکری و اجتماعی و انحصار اقتصادی” و بندهای ششم و نهم اصل سوم، و بندهای پنجم تا هفتم اصل چهل و سوم، در همان زمان، تشکیل چنین وزارتخانه ای با وظایف و اختیارات فوق الذکر با قانون اساسی تعارض داشته است. در حال حاضر نیز با عنایت به نسخه اولیه “لایحه مدیریت تعارض منافع (“عبارت است از تعارض منافع شخصی افراد با انجام بی‌طرفانه و بدون تبعیض وظایف و اختیارات قانونی آنها”)” -که توسط معاونت حقوقی ریاست جمهوری تهیه شده است- و قانون “ضد انحصاری شرمن” (Sherman Antitrust Act-1890)، “کلایتون” (Clayton Antitrust Act-1914)، “سلر-کفاور” (Celler-Kefauver Act-1950) در ایالات متحده آمریکا و مواد ۱۰۱ و ۱۰۲ پیمان نامه کاری اتحادیه اروپا (Treaty on the Functioning of the European Union-2007) جهت جلوگیری از ایجاد امتیازهای انحصاری، کارتل ها، تک صدایی (مونوپلی) و بر قرار شدن رقابت پذیری اقتصادی، عدالت اجتماعی و مواهب آن، وجود این وزراتخانه که مصداق کامل ادغام های عمودی و افقی است، با تمامی این قوانین در تعارض است. متاسفانه در این وزارتخانه، سلامت که عبارت است از “رفاه بدنی، روانی و اجتماعی” به “درمان” فروکاهیده شده است. بعلاوه، با توجه به قوانین ذکر شده در ارتباط با “تشکیل” و “تشکیلات و وظایف” وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و ادغام افقی آن وزارتخانه و “سازمان نظام پزشکی”، نظارت پذیری و شفافیت واقعی نتوانسته است شکل بگیرد. همچنین با توجه به “حکایت فیل و کوران سنایی درحدیقة الحقیقه و شریعة الطریقه” و “حکایت فیل و تاریکی در مثنوی معنوی مولوی” و تحولات علمی که اواخر قرن بیستم شروع شده اند و منجر به وقوع چهارمین انقلاب تکنولوژی شده اند، تجزیه گرایی جای خود را به جامع نگری داده است. به عنوان نمونه ای از ضرورت توجه به جامع نگری در حوزه زیست پزشکی می توان به “New Biology for the 21st Century” که توسط شورای پژوهشی ملی آمریکا در سال ۲۰۰۹ تهیه شده است مراجعه نمود. جدا نمودن آموزش پزشکی از وزارت “فرهنگ و آموزش عالی” چونان جدایی شاخه ای از ریشه و ساقه یک درخت واحد بوده است. بعلاوه، از منظر تئوری سازمان نیز، پست های سازمانی چندگانه واحد در وزارتخانه های “علوم، تحقیقات و فناوری” و “بهداشت، درمان، و آموزش پزشکی” وجود دارد که علاوه بر هزینه های عدم همگرایی و برنامه ریزی جامع و منسجم در امر آموزش، پژوهش و تربیت نیروی انسانی، دارای هزینه های فراوان مستقیم و غیر مستقیم در بخش های اداری و سازمانی است که ناقض بندهای چهار و داوزده اصل سوم قانون اساسی است.
بر اساس آنچه ذکر گردید، به نظر می رسد که ضرورت دارد تا شاخه جدا شده علم پزشکی به درخت واحد علوم (وزارت “علوم، تحقیقات و فناوری” فعلی و وزارت “علوم و فرهیختگی” آینده)بپیوندد و جهت تحقق بند ۱۲ اصل سوم و اهداف اصل ۲۹ قانون اساسی و سلامت از دیدگاه “سازمان جهانی سلامت (WHO) “وزرات سلامت” تشکیل شود.
مدد از خاطر رندان طلب ای دل ورنه کار صعب است مبادا که خطایی بکنیم
