مجتبی عمادی
@EmadibaygiGleam
?ویرایش (اصلاح) ژنوم رده سلول های زاینده انسان عبارت است از تغییر ماده توارثی داخل سلول (DNA) در اسپرم، تخمک یا جنین به هدف ایجاد کودکان اصلاح شده ژنتیکی. این قابلیت بدان معناست که والدین می توانند تعیین کنند که نوزادانی با چه ویژگی های خواهند خواست؟ قوی، باهوش، زیبا و …

? آیا باید اینکار انجام دهیم؟ اگر جواب مثبت است در چه زمانی بایستی این کار را انجام دهیم؟ ۱۸ دانشمند و عالم علم اخلاق از ۷ کشور، چارچوب احتمالی حاکمیت بین المللی در این زمینه را در مجله طبیعت (Nature) ارائه نمودند که در ذیل به آن می پردازم (https://www.nature.com/articles/d41586-019-00726-5).

? چارچوب مورد نظر برای اصلاح ژنوم رده سلولهای زاینده انسانی باید با یک منع قانونی مشخص آغاز گردد تا در طی آن مسائل فنی، علمی، پزشکی، اجتماعی، اخلاقی و عرفی در این زمینه مشخص و مورد بحث قرار بگیرد و فرایند حاکمیتی مناسب ایجاد گردد. پس از آن، ملت ها می توانند مسیر های منفردی را دنبال کنند. حدود ۳۰ کشور در حال حاضر دارای قوانینی هستند که به طور مستقیم یا غیرمستقیم تمام استفاده های بالینی از ویرایش رده سلولهای زاینده (اسپرم و تخمک) را ممنوع می کند، و ممکن است آنها تصمیم بگیرند تا منع قانونی موقت را به طور نامحدود ادامه دهند یا ممنوعیتی دائمی در این زمینه وضع نمایند. در هر حال، هر کشوری می تواند اجازه دهد تا برنامه های خاصی در زمینه ویرایش رده سلولهای زاینده (سلول های جنسی که محصول نهایی آنها اسپرم و تخمک است) به انجام رسد؛ در صورتی که موارد زیر مورد ملاحظه قرار گیرد: ۱- به اطلاع عموم مردم کشور رسانده شود که هدف و کاربرد این اصلاح چیست و همچنین در یک دوره مشخص دربارۀ خرد انجام این کار با کشورهای دیگر مشارکت شود؛ ۲- از طریق ارزیابی شفاف تعیین شود که کاربرد اصلاح ژنوم اخلاقی و قانونی است؛ ۳- اطمینان حاصل گردد که در مورد صحیح بودن برنامه کاربردی اصلاح ژنوم، در کشور توافق گسترده ای وجود دارد. ملت ها ممکن است راه های مختلفی را انتخاب کنند؛ اما آنها موافقت می کنند که به صورت آشکار و با احترام به عقاید بشری در مورد موضوعی که در نهایت بر تمام گونه انسان تاثیر می گذارد، به مسیر خود در این زمینه ادامه دهند.

?علاوه بر نیاز به طراحی یک چارچوب مورد توافق بین المللی در زمینه نظامند نمودن اصلاح ژنتیکی رده سلول های زاینده، ملاحظه های دیگری نیز وجود دارند. هر چند دانشمندی چینی به طور مداوم جنین هایی را اصلاح نمود و حداقل دو نوزاد را خلق نمود (https://www.nature.com/articles/d41586-018-07545-0) که به اخراج وی از دانشگاه (https://www.nature.com/articles/d41586-019-00246-2) و دامن زدن جدی به چالش های مختلف چند بعدی اصلاح ژنوم انجامید (https://www.nature.com/articles/d41586-018-07607-3) ؛ اما محدودیت های تکنیکی جدی از حیث ایمن و موثر بودن اصلاح ژنتیکی رده سلولهای زاینده جهت استفاده کلینیکی وجود دارد. بعلاوه از حیث ملاحظه های علمی می بایست میان تصحیح ژنتیکی (اصلاح تغییرهای ژنتیکی بیماریزا) و افزودگی ژنتیکی (بهبود صفات یا ایجاد صفات جدید) تفاوت قائل شد. قطعا افزودگی ژنتیکی با چالش های جدی زیستی، اخلاقی، اجتماعی و عرفی رو به رو است و نیاز است تا ابعاد آن کامل مورد مطالعه قرار گیرد. همچنین لازم است ملاحظه های پزشکی جدی در این زمینه مورد توجه قرار گیرد و ممنوعیت های استفاده از این فناوری پر قدرت، دست کم در مراحل اولیه، جدی و سخت باشند. شاید مهمتر از ملاحظه های فوق، در نظر گرفتن پیامدهای اجتماعی، اخلاقی و عرفی باشد. اصلاح ژنوم می تواند منجر به تبعیض علیه افراد دارای تفاوت ها یا نقص های ژنتیکی شود. والدین به شدت تحت فشار قرار می گیرند تا از اصلاح ژنوم در فرزند آوری استفاده کنند. بعلاوه، پیامدهای اصلاح ژنوم بر روان کودکان اصلاح شده کاملا نامشخص است. دسترسی نابرابر به این فناوری، بی عدالتی را گسترش خواهد داد و افزودگی ژنتیکی می تواند زیر-گونه های جدیدی از انسان را خلق نماید.

?با عنایت به فواید و مضرات اصلاح ژنومی در رده سلول های زاینده انسان، تصمیم در این خصوص نمی بایست صرفا توسط برخی افراد گرفته شود. به طور خاص، ضرورت دارد تا بر چالش ارزیابی توافق جامع اجتماعی در این زمینه تاکید شود. این مفهوم، البته به معنای یکپارچگی ملی یا صرفا توجه به خواست اکثریت نیست. اجماع عمومی در مورد اصلاح ژنوم رده سلول های زاینده چیزی است که باید توسط مقامات ملی مورد بررسی قرار گیرد؛ درست همانطور که دولت ها در مورد دیدگاه شهروندان خود در مورد دیگر مسائل اجتماعی پیچیده، بررسی و قضاوت می کنند. یک رویکرد مفید از این حیث، ایجاد رصدخانه جهانی ویرایش ژنوم (Global Genome Editing Observatory) است که شامل شبکه ای از سازمان ها

و افراد برای پیگیری پیشرفت و تسهیل گفتگوهای عمومی، در داخل کشورها و در سراسر فرهنگ ها خواهد بود (https://www.nature.com/articles/d41586-019-00726-5).

?با عنایت با موارد بالا ضرورت دارد تا هر چه سریعتر کمیته ای ملی در کشور با حضور متخصصان ژنتیک، علوم اجتماعی، پزشکی و حوزوی با محوریت معاونت علم و فناوری ریاست جمهوری تشکیل گردد تا ابعاد مختلف ویرایش (اصلاح) ژنوم رده سلول های زاینده مورد بحث و بررسی قرار گیرد. بی شک، کمیته مذکور نمی بایست صرفا شامل متخصصان در تهران و کلانشهرها شود و جلسات صرفا در تهران و پشت درهای بسته باشد. اصلاح ژنوم رده سلول های زاینده، به مراتب پیامدهای سهمگینی بر آینده بشر حتی در مقایسه با هوش مصنوعی خواهد داشت، پس لازم است تا تمهیدات لازم در این زمینه اندیشیده شود.
@EmadibaygiGleam