تقید مکانی-زمانی
تقید مکانی-زمانی
مجتبی عمادی
?به اکوسیستم‌ها در طبیعت که می‌نگریم، به موجودات زنده که می‌نگریم، به ارگانهایمان که می‌نگریم، اصلی جالب توجه‌مان را به خود جلب می‌کند؛ اصلا اجازه بدهید که این اصل را به کل سلسله مراتب حیات از سازماندهی ماده ژنتیک تا بالاترین سطح که در اینجا اکوسیستم‌های کره زمین است تسری دهم: هر عاملی دارای تقید مکانی-زمانی (تمز) است به طوریکه از دست رفتن این تقید منجر به پیامدهای مختلفی می‌شود که عمده آنها منفی هستند.
?تقید مکانی-زمانی به چه معناست؟ در سلول، بخش‌های مختلفی وجود دارد که دارای موقعیت مشخصی هستند؛ یکی از این بخش‌ها که مغز سلول است، هسته نام دارد. در هسته ماده ژنتیک بزرگی قرار دارد که در نگاه اول فاقد سازماندهی مکانی-زمانی است؛ اما نگاه دقیق‌تر نشان می‌دهد که هر بخش از این ماده ژنتیک داری مکانی خاصی است و در زمان خاصی مورد نیاز است. در سطح بالاتر، سلولهای مختلف در بخش‌های مختلف یک بافت قرار می‌گیرند، بافت‌های خاص در بخش‌های مختلف یک اندام و به همین صورت هر جزیی نسبت به کلی که در آن قرار است دارای تقید مکانی و زمانی است: بودن در مکانی خاص و انجام کار در زمانی خاص. اجزای زنده و غیرزنده اکوسیستم، مثلا جنگلهای زاگرس، تالاب انزلی نیز دارای همین تقید هستند. این تقید به شکل‌گیری، شبکه‌ها می‌انجامد.
?آیا این تقید مکانی-زمانی فقط در سلسله مراتب حیات دیده می‌شود؟ خیر، اجتماع و سازمانها نیز از چنین تقیدی برخوردارند؛ به عنوان مثال، ساختار سازمانها متاثر از سه عنصر پیچیدگی، رسمیت و تمرکز است که به طور خلاصه مشخص می‌کند هر فردی و هر بخشی در سازمان در کجا باشد و در چه زمانی چه کارهایی را انجام دهد. ساختار اجتماع هم دارای تقید مکانی-زمانی است و لذا شبکه‌ها در اینجا هم شکل می‌گیرد.
?این تقید مکانی-زمانی اما می‌تواند به نحو موثر چنانکه در سلسله مراتب حیات مورد استفاده قرار می‌گیرد، توسط جوامع انسانی به خدمت گرفته شود و به رشد، پیشرفت و توسعه (رپت) منجر گردد؛ هم می‌تواند نادیده گرفته شود و به کژکارکردی منجر گردد. اجازه دهید مثالی بزنم. در آلمان افراد دارای تقید مکانی-زمانی هستند. چگونه؟ به عنوان یک شهروند یا فردی که می‌خواهید برای مدت طولانی، مثلا خودم در اولین مرتبه حضورم برای حدود هفت ماه، در آلمان زندگی کنید، لازم است تا دارای آدرس مشخص با کدپستی معین و ثبت شده باشید به صورتیکه تمام مکاتبات با همان آدرس صورت می‌گیرد. هر گونه تغییر نیز بایستی به اطلاع اداره مربوطه رسانده شود تا اطلاعات مکانی فرد به‌روز گردد. بعلاوه، افراد دارای حساب بانکی مشخص هستند که منابع واریز وجوه به آنها بایستی مشخص باشد. مالیات‌ستانی، خرید خانه و موارد دیگر نیز قوانین مشخص خود را دارد. این تقید باعث می‌شود نظام حکمرانی مانند نظام حکمرانی در سلول، بافت، و موارد دیگر از وضعیت اجزای خود آگاه باشد و هر جزء نیز به عنوان بخشی از کل مشغول به انجام وظایف خود باشد.
?ما در ایران چگونه‌ایم؟ داستان پرغصه صدور کارتهای ملی، دارا بودن شماره حسابهای متعدد در بانکهای مختلف و حتی شعبه‌های مختلف یک بانک، نامشخص بودن منابع درآمدی بخشی از افراد جامعه، عدم شناسنامه داشتن تا دستکم چند صد هزار نفر و موارد دیگر تنها بخشی از مغشوش شدن اصل بنیادین تمز در جامعه ایران است. انواع مختلف سوگلی‌گرایی شامل خویشاوندگرایی، قومیت‌گرایی، آقازاده‌گرایی و رانتها در بستر همین مغشوش بودن و تورش داشتن تمز رخ می‌دهد. تُورِش تقید مکانی-زمانی به قتل ناموسی امثال مرحوم رومینا اشرفی، تخریب خانه و فوت آن مرحوم در کرمانشاه و بی‌تفاوتی به آتش سوزی جنگلهای زاگرس هم می‌انجامد؛ تقید مکانی-زمانی چنان مهم است که ارگان سرطان آن را به خدمت می‌گیرد تا بر سدهای مختلفی که در بدن فرد با آن روبه‌رو می‌شود غلبه یابد و در نهایت با متاستاز واضح منجر به مرگ در مراحل پیشرفته بیماری گردد.
?آیا این تقید فقط در در داخل جوامع انسانی است یا در روابط بین جوامع مختلف انسانی که در کشورهای مختلف هستند نیز وجود دارد؟ در قرن بیستم، همسایگی با آلمان یعنی درگیر شدن مستقیم یا غیرمستقیم در دو جنگ جهانی؛ حضور در منطقه غرب آسیا که غربیان خاورمیانه می‌خوانند یعنی مواجه مستقیم یا غیرمستقیم با امثال داعش، طالبان، صدام‌ها، محمد بن سلمانها و موارد دیگر. پس، تقید مکانی-زمانی چنانکه در کل به نفع سیستم است؛ اما محدودیتهایی هم بر آن اعمال می‌کند
?به نظرم اولین قدم در مسیر رپت که البته در زمره شفافیت نیز است، راه‌اندازی و به خدمت گرفتن موثر تمز در ایران است زیرا تمز مسیر غلبه بر سدها و موانع پیشِ رو را تعیین می‌کند.
@EmadibaygiGleam
@DrEmadibaygi
