‍ غیرت: بله، خیر، شاید؟
مجتبی عمادی
?اخیرا به مقاله‌ای تحت عنوان “مبانی اخلاق در ایران” (Foundations of morality in Iran) تالیف محمد عطری و همکاران که در مجله تکامل و رفتار انسان برای چاپ پذیرفته شده است برخوردم که به علت دو موضوع غیرت و تکامل توجهم را به خود جلب نمود. آنچه در ادامه نوشته‌ام، برگرفته از مقاله مذکور است؛ جز در مواردی که اشاره نموده‌ام.
?عطری و همکاران ابتدا با استفاده از تئوری مبانی اخلاقی (Moral Foundations Theory (MFT)) به بررسی نمونه‌ای از جامعه ایران پرداخته‌اند؛ سپس تئوری مبانی اخلاقی را که به طور عمده برای کشورهای توسعه‌یافته تکوین یافته است در ایران و آمریکا مقایسه کرده‌اند. آنها در این دو مطالعه، پنج ستون اصلی MFT شامل مراقبت و توجه(Care)، انصاف (Fairness)(مجموع این دو ستون، بنیان فردیت‌گرایی را می‌سازد)، وفاداری و صداقت (Loyalty)، قدرت و اختیار (Authority)، و خلوص و پاکی (Purity) (مجموع این سه ستون، بنیان التزام را می‌سازد)را در ایران و آمریکا بررسی و مقایسه کرده‌اند. بنیان فردیت‌گرایی با دلسوزی، تنهایی، و تجربه‌گرایی همبستگی دارد. بنیان التزام با برونگرایی، وجدان کاری و تجربه‌گرایی محدود همبستگی دارد. نتایج قسمت اول مطالعه عطری و همکاران نشان می‌دهد که برخلاف کشورهای توسعه‌یافته، پرسشنامه حاضر تئوری مبانی اخلاقی (MFQ) توضیح دهنده جامعی برای ایران نیست. با مقایسه ایران و آمریکا، در بخش دوم مطالعه مشخص می‌شود که برخلاف آمریکا که دو بنیان فردیت‌گرایی و التزام دو محدوده مجزا را به خود اختصاص می‌دهند(شکل ۵ مقاله)، اجزای ستونهای دو بنیان در ایران دارای ارتباط متقابل (هم‌شنوایی) می‌باشند (شکل ۴). لذا نتایج دو بخش اول مطالعه نشان می‌دهد که MFQ نمی‌تواند حوزه اخلاق در ایران را به طرز مناسبی توصیف کند و توضیح دهد. در تلاش برای یافتن ستونی دیگر که بر جامعه ایرانی انطباق یابد، آنها به غیرت می‌رسند که در بخش مردانه با مفاهیمی چون کرامت، شرف، شرافت، جنم، احترام، حرمت، عزت، آبرو، تعصب، حیثیت و در بخش زنانه با حیا، عفت، عصمت، ناموس معادل است و عبارت از یک نظام چشمگیر اخلاقی-فرهنگی است که تاکنون دقیق مورد پژوهش قرار نگرفته است. لذا، در بخش چهارم مطالعه، آنها به دنبال ارائه نقشه‌ای مفهومی از اجزای غیرت هستند.
?در بخش چهارم مطالعه ۲۴ شاخص برای غیرت تعیین می‌شود (جدول ۷) و سپس ارتباط آنها با پنج بعد اصلی شخصیت، مذهبی بودن و شادی سنجیده می‌شود (جدول ۸). آنالیز عاملی ۲۴ شاخص غیرت، آن را به چهار جزء فرو می‌کاهد: تعهد به خانواده، حفاظت از ناموس، عشق به کشور و حمایت از خانواده/جفت. به جز جزء حفاظت از ناموس که در آن اختلاف معناداری میان مردان و زنان بود، در سه جزء دیگر اختلافی بین دو جنس مشاهده نشد. بعلاوه، سن، تحصیلات و وضعیت اجتماعی-اقتصادی تاثیری بر عوامل و اجزاء غیرت نداشت. در نهایت آنکه غیرت با وفاداری، خلوص، مسلمانی، و محافظه‌کاری از لحاظ سیاسی همبستگی مستقیم داشت.
?عطری و همکاران در بخش پایانی مقاله بر دیدگاه کل‌نگر در پژوهش و توجه به تقید مکانی-زمانی جوامع علیرغم جهانشمول بودن اخلاق تاکید می‌کنند. آنها استدلال می‌کنند که غیرت در اکولوژی ایران(تقید مکانی) به علت شیوع بالای پاتوژنها در طول تاریخ، نسبت جنسی تا حدودی پسر بیشتر و کمیابی منابع محیطی به خصوص در جنوب ایران، ارزشی سازشی بوده است.
?به نظرم اکنون و با مدنظر قرار دادن این یافته‌ها می‌توانیم از وقایع مختلفی چون قتل‌های ناموسی مانند رومینا اشرفی‌ها، استواری شهدایی چون محسن حججی در مواجه با دشمن خونخواری چون داعش، وصیت حاج قاسم برای سنگ مزارش به عنوان سرباز و فعالیت خودجوش مردمی در شبهای احیای ماه رمضان، برگزاری پر شور مراسم محرم و صفر و شرکت در پیاده‌روی اربعین رمزگشایی کنیم. به همین دلیل، غیرت را در مبانی اخلاقی جامعه ایران با سیستم ایمنی در بدنمان قابل مقایسه می‌دانم. در فرصتی دیگر، در خصوص این تشبیه خواهم نوشت.
@EmadibaygiGleam
@DrEmadibaygi