قدرت واژه
قدرت واژه
مجتبی عمادی
?کرونا، پیامدهای زیادی داشته و خواهد داشت؛ یکی از اصلیترین پیامدها همان نشان دادن تاثیر مهم و انکارناپذیر انسان در آنتروپوسن است: تغییراتی جدی در اکوسیستم که به نابودی گونههای فراوان و تغییرات اقلیمی انجامیده است. در هر حال، هدف نوشته حاضر پرداختن به این موضوع نیست. دو واژه/اصطلاح که در این نوشته از همان واژه بیشتر استفاده میکنم در دوره کرونا با گستردگی در کشور استفاده شده است: بومی و فاصلهگذاری اجتماعی.
?سخن (گزینش واژهها) چنان اهمیت دارد که امامان و شعرای بزرگ فارسی به آن اهتمام جدی داشتهاند. علی (ع): “سخن بگویید تا شناخته شوید؛ زیرا (شخصیت) آدمی زیر زبانش نهفته است” یا “سخن گفتن (با دیگران) را زیبا کنید تا پاسخ زیبا (از آنان) بشنوید” یا “نخست اندیشه کن آن گاه سخن گوی تا از لغزش ها در امان باشی” یا “هر کس سخنش پژوهشگرانه باشد، اشتباهش نیز اندَکانه باشد.” سعدی:زبان در دهان ای خردمند چیست// کـــــــــــــــــــلید در گنج صاحب هنر؛ زبان بریده به کنجی نشسته صُم بُکم//
به از کسی که نباشد زبانش اندر حکم؛ سخندان پرورده پیر کهن//
بیندیشد آنگه بگوید سخن**
مزن بی تاّمل به گفتار دَم//
نکو گوی اگر دیر گویی چه غم؟**
بیندیش و آنگه بر آور نفَس//
وز آن پیش بس کن که گویند بس**
به نطق آدمی بهتر است از دواب//
دواب از تو به گر نگویی صواب.
?بومی، کسی را که در زادگاه خود زندگی میکند میگویند. هرچند در ایران قرنطینه به صورت جدی و چنانکه مثلا در چین و ایتالیا انجام شد، به اجرا گذاشته نشد؛ اما استانها در ورودی های خود از ورود افراد غیربومی جلوگیری می کردند. مثلا، از حیث محل تولد، در تربت حیدریه به دنیا آمدهام، با خانواده در اصفهان و شهرکرد سکونت و کار می کنم؛ اما براساس واژه بومی در دوران کرونا بایستی به تربت حیدریه میرفتم! آیا چنین چیزی در قرن ۲۱ مقارن انقلاب چهارم صنعتی و عصر جامعه دانش محور ممکن است! پس، بومی به شدت واژهای نامناسب با بار معنایی تبعیضآمیز و منفی است.
?در بیماری کووید-۱۹، افراد بایستی جهت جلوگیری از چرخه انتقال ویروس از یکدیگر فاصله بگیرند؛ بله، فاصله فیزیکی؛ یعنی از فواصل دورتری با یکدیگر تعامل داشته باشند. چنانکه در سایر شرایط به خصوص شرایط بحران و بیماری، افراد به حمایت اجتماعی بواسطه دوستان، خویشاوندان و موارد دیگر نیاز دارند؛ در پاندمی کرونا که با هراس و ترس نیز همراهی دارد، حمایت اجتماعی اهمیت فزونی مییابد. دقیقا به مانند سایر واژهها که خارجیها ابداع می کنند و با ترجمه لفظ به لفظ یا به همان فرم اصلی وارد زبان فارسی میشود و عمومیت مییابد و بعدها فرهنگستان به فکر معادل مناسب میگردد، در این فقره هم همان رخ داد. اصطلاحی غلط را آنان ساختند، ما هم بدون هر گونه فکری به سرعت استفادهاش کردیم!
?میتوانستیم و میتوانیم به جای واژهها/اصطلاحهای تبعیض آمیز، منفی، و نامناسب از واژهها/اصطلاحهای مناسب بهره ببریم. در بازاریابی نامی که بر محصول میگذاریم، به شدت بر فروش آن موثر است؛ به خصوص اگر بخواهیم به فکر صادرات باشیم. نمونه ناموفق در عرصه نامگذاری، پنیر “کیبی” است. پس چنانکه واژه ساکن، باشنده، مقیم جایگزین مناسب بومی هستند؛ فاصلهگذاری فیزیکی هم جایگزین مناسب فاصلهگذاری اجتماعی است. کشور، نیاز دارد تا فرهنگستانی پویا، بهروز، سریع و جامع داشته باشد.
نکتهای کان جست ناگه از زبان
همچو تیری دان که آن جست از کمان
وا نگردد از ره آن تیر ای پسر
بند باید کرد سیلی را ز سر
چون گذشت از سر جهانی را گرفت
گر جهان ویران کند نبود شگفت
@EmadibaygiGleam
@DrEmadibaygi
