چگونه کژکارکردی دوگانههای متعارف/غیرمتعارف؛ مرسوم/غیرمرسوم، به برگزاری اجتماعاتی چون کنکور میانجامد؟
چگونه کژکارکردی دوگانههای متعارف/غیرمتعارف؛ مرسوم/غیرمرسوم، به برگزاری اجتماعاتی چون کنکور میانجامد؟
مجتبی عمادی
?مرادم از متعارف/نامتعارف ( canonical/noncanonical) و از مرسوم/غیرمرسوم (orthodox/unorthodox) به سادگی آن است که جامعه ایران به صورت تاریخی تقریبا در محدوده مشخصی از هنجارها، قواعد و قوانین اعم از صریح یا ضمنی (explicit/implicit) رفتار کرده است که کاملا متعارف و مرسوم بودهاند. به همین دلیل، خلاقیت و نوآوری که عامل اصلی رشد،پیشرفت و توسعه (رپت) است، تقریبا در سدههای طولانی در جامعه ایرانی حضور نداشته است. جالب آن است که چنانچه دقت کنیم، تقریبا کلیه فناوریهای جدید از کشورهای اروپایی-آمریکا منشا میگیرد که تخریب خلاق شومپیتری در آنها جاری است.
?متعارف/نامتعارف در حوزه کاری ژنتیک و زیستشناسی سامانهای کاربرد گستردهای دارد. فرض کنید که مسیر مولکول الف،ب،ج،د،ه مسیر متعارف فعال شدن مولکول ه است؛ چنانکه مسیر متعارف اصفهان به تهران از شاهینشهر، مورچهخورت، دلیجان، سلفچگان و قم به تهران میرسد. مسیر دیگر، که جدید است و لذا نامتعارف، مسیری است که از نطنز و کاشان به قم و تهران میرسد؛ مانند آنکه به جای مولکولهای ب،ج،د مولکولهای ح،ط،ی جایگزین شوند و دوباره مولکول ه فعال شود.
? مرسوم/غیرمرسوم، اساسا مفهومی مذهبی بوده است چنانکه برخی شیعیان را در مقابل سنیها، رافضی میدانستهاند. در هرحال، مرادم از این دوگانه در نحوه اندیشیدن و چگونگی حل مسائل است. ما تقریبا در طی سدههای طولانی، هیچ راهحل غیرمرسومی برای غلبه بر چالشها، معضلها، مشکلات و بهتر کردن زندگی جمعیمان ارائه نکردهایم. به نحوه برخوردمان با چپاولگری روسها، انگلیسها در تاریخ معاصرمان دقت کنیم: یا با قدرت سخت به مبارزه برخواسته بودیم که به سختی شکست خوردیم یا هم کاملا منفعلانه برخورد میکردهایم. سازمانهای مختلف ایرانی اعم دولتی/خصوصی نیز تقریبا کاملا مرسوم هستند؛ شاید حتی بتوان گفت که تا فردی/عاملی/پدیدهای غیرمرسوم هویدا میشود، با سرعتی عجیب حذف میشود!
?حال در نظر بگیرید که این جامعه به دو علت با چالشهایی جدی در زیستش مواجه شده است: جنگ چند بعدی با رویهی تحریم و همهگیری کرونا. تقیدی که متعارف/مرسوم ایجاد میکنند، به طور کلی، مناسب حفظ وضع موجودی هستند که چالشی جدی در آن وجود ندارد؛ آنچه که در قرن ۲۱ حتی بدون وجود تحریم و کرونا هم به شدت دست نیافتنی است. تقید متعارف/مرسوم موجب میشود که هیچ راهی جز برگزاری کنکور نداشته باشیم جز آنکه با استفاده از کد سفسطهآمیز “با رعایت پروتکلهای بهداشتی” قالبی قابل پذیرش برای انجام غلط کاری غلط فراهم کنیم.
?سالهاست منتقدان میگویند برگزاری کنکور به این شیوه غلط است؛ این شیوه دقیقا مصداق فراهم کردن فرصت برابر برای بالارفتن از درخت توسط فیل، موش، میمون و پرنده است! راه جایگزینی را استفاده نمیکنیم چون در چنبره متعارف/مرسوم با چاشنی کمیابی هستیم؛ بعلاوه این شیوه غلط انتخاب و پرورش نیروی انسانی را در دوران کرونا به همان شیوه غلط در مکانهای با فضای بسته و محدود برگزار میکنیم.
?چنبره متعارف/مرسوم با چاشنی کمیابی مدیران و تصمیمگیران را از اتخاذ راهکارها و اعمال غیرمتعارف/غیرمرسوم که همان یافتن، ارائه و اجرای راهکارهای خلاقانه است بازداشته است. ادامه چنین روندی در سادهترین حالت، افزایش شمار قربانیان کرونا خواهد بود. در بلندمدت هم، رپت حاصل نمیشود و همچنان پوستین کهنهمان به جای خود میماند.
?چنانکه قبلا در گلیم نوشته بودم (https://t.me/EmadibaygiGleam/1511)، تندباد حوادث فرصت اندیشیدن که لازمه خلاقیت است را از ما گرفته است. هیچ راهحل کوتاهمدت، معجزهآسا و سهلالوصولی برای ما وجود ندارد جز آنکه با صبوری، پذیرش و عفو خطاهای گذشته، غیرمتعارف/غیرمرسوم هم بیندیشم چنانکه در حوزههایی چنان کردهایم و موفق بودهایم (رتبه علمی زیر ۲۰ ایران در جهان و موشکهای نقطهزن) اما چنانکه قبلا به دو اصل بههمپیوستگی و همشنوایی اشاره کردهام بدون ساری و جاری شدن این دو اصل به رپت در جامعه نخواهیم رسید.
“پیروزی در گرو تدبیر است؛ حزم و دوراندیشی در گرو به کار گرفتن فکر است؛ تفکر صحیح در گرو نگه داری اسرار است.”علی (ع)
نگه دار فرصت که عالم دمی است
دمی پیش دانا به از عالمی است
@EmadibaygiGleam
@DrEmadibaygi
