جامعه قطبایی و ظهور گونه‌های جدید
جامعه قطبایی و ظهور گونه‌های جدید
مجتبی عمادی
?《تشییع میلیونی مرتضی پاشایی؛ مخاطبان نیم‌میلیونی لایو تتلو و بازخوانی آهنگهای ساسی در دبیرستانها》 در مقابل 《تشییع چندمیلیونی حاج قاسم؛ حضور میلیونی مردم در راهپیمایی اربعین و کمکهای مومنانه مردم در شرایط کرونا》در کنش و واکنشی توئیتری به شدت توجهم را جلب کرد. تقریبا در همین زمان بود که ساسی مانکن در موزیک ویدئوی جدیدش از یک پورن استار استفاده کرد که با واکنش گسترده‌ای در فجازی رو‌به‌رو شد.
?آیا مرحوم پاشایی درخور آن تشییع نبود؟ آیا تشییع مرحوم حاج قاسم در مقابل تشییع خوانندگان و سایر هنرمندان قرار می‌گیرد و منجر به کاهش اعتبار آن می‌شود؟ آیا توجه هزاران نفر به تتلو و ساسی مانکن خطری جدی و بنیان برافکن است؟ آیا آنکه در شرایط کرونایی کمک مومنانه می‌کند حتما نمی‌بایست به آهنگهای خوانندگان پاپ جدید گوش فرا دهد؟
?نحوه پاسخ به سوالهای بالا توسط افراد مختلف را به نظرم دست‌کم در بخشی می‌توان در مشکلات شناختی و تورشهای تصمیم‌گیری ریشه‌یابی کرد که منجمله کانمن در کتابش 《تفکر سریع و کند》 به تفصیل به آن پرداخته است. دو بخش آن کاملا مرتبط با همین نوشته است: تخصص تام دبلیو و لیندا؛ کمتر، یعنی بیشتر. 《تام دبلیو از هوش بالایی برخوردار است، گرچه فاقد خلاقیت واقعی است. نظم و ترتیب برای وی اهمیت دارد و او سیستم های مرتب و منظمی که در آنها جزئیات در جایگاه مناسب خود قرار میگیرند را دوست دارد. نوشته های او نسبتاً کسل کننده و مکانیکی است اما گاهی توسط جناسهای نامتعارف و رگه‌هایی از تخیل علمی جان میگیرند. او انگیزه قوی برای شایستگی دارد. به نظر می رسد او احساس و همدردی کمی با دیگران دارد و از تعامل با دیگران لذت نمی برد؛ خودمحور است ، یک حس اخلاقی عمیق دارد.》 حال بگویید وی در کدام رشته تحصیلی مشغول است: ۱٫ علوم کامپیوتر ۲٫ مهندسی ۳٫ مدیریت بازرگانی ۴٫ علوم فیزیکی و زیستی ۵٫ علوم کتابداری ۶٫ حقوق ۷٫ پزشکی ۸٫ علوم انسانی و آموزش ۹٫ علوم اجتماعی و مددکاری اجتماعی. 《لیندا سی و یک ساله، مجرد، صریح و بسیار باهوش است. وی در رشته فلسفه تحصیل کرد. او در دوران دانشجویی به شدت نگران مسائل تبعیض و عدالت اجتماعی بود و همچنین در تظاهرات ضد هسته ای شرکت می کرد.》حال بگویید کدام هویت لینداست: 《لیندا معلم دبستان است؛ لیندا در یک کتابفروشی کار می کند و در کلاس های یوگا شرکت می کند؛ لیندا در جنبش فمینیستی فعال است؛ لیندا یک مددکار اجتماعی روانپزشکی است؛ لیندا یکی از اعضای اتحادیه زنان رأی دهنده است؛ لیندا کارمند بانک است؛ لیندا فروشنده بیمه است؛ لیندا کارمند بانک است و در جنبش فمینیستی فعال است.》
?هر دوی این مثالها، بر نقش جدی سیستم یک تفکر و تصمیم‌گیری بر مبنای فرایندهای کاوشی منجمله متعارف‌سازی و تقابل و اثرگذاری جدی آنها بر منطق و سیستم دوم تفکر و تصمیم‌گیری که توانایی استدلال دارد و محتاط است، دلالت دارد. به عبارتی مثل 《عقل مردم به چشمشان است》، همین سیستم یک تصمیم‌گیری است. پس بر اساس آنچه نوشتم، جامعه ایران منجمله سیاسیون و تصمیم‌گیران آن متاثر از خطاهای ادارکی و شناختی حاصل سیستم یک هستند که به شدت بر جنبه‌های مختلف زندگی ما اثر گذارده است. در نتیجه، اولین قدم شناساندن آن خطاها و تورشها و آموزش راههای مدیریت و کمینه‌سازی اثرهای سیستم یک بر فرایندهای تصمیم‌گیری و قضاوت است.
?دومین نکته که به نظرم نکته‌ای مثبت است، همان است که ما در علوم زیستی منجمله تکامل، گونه‌زایی می‌نامیم. از چندین میلیارد سال قبل که حیات بر روی کره زمین ایجاد شد تاکنون که در دوره آنتروپوسن هستیم و فعالیتهای متنوع گونه انسان آسیبهای جدی به اکوسیستم‌ها زده است؛ گونه‌های زیادی منجمله معدودی گونه‌های انسان متولد و منقرض شده‌اند. در تکامل، تعامل گونه با محیط به شدت تعیین کننده است که آن را به طور کلی تقید مکانی-زمانی (تمز) یا فضایی- زمانی (تفز) نامیده‌ام. این تمز/تفز عامل گزینش افراد/گونه‌های شایسته است که در نهایت به حذف افراد/گونه‌های سازش ناپذیر با محیط می‌انجامد. در نتیجه گونه‌ای در طبیعت پیروز است که از تنوع و مومسانگی لازم برخوردار باشد و در اثر تفز، نو گردد.
?به نظرم، در جوامع انسانی نیز از بعد فرهنگی-اجتماعی، وجود تنوع-مومسانگی عاملی مهم جهت بقای جامعه و نیل به رشد، پیشرفت و توسعه (رپت) است. پس با کنار گذاشتن خطاها و تورشهای شناختی و تجهیز شدن به راهکارهای استفاده موثر از سیستم دو و یک تفکر، قضاوت و تصمیم‌گیری؛ وجود سلایق و دیدگاههای مختلف در یک جامعه امری است به شدت مفید و حیاتی زیرا یگانه عاملی است که در تعامل با تمز/تفز می‌تواند ضمانت گذر جامعه از بحرانهایش را فراهم آورد. به همین دلیل هنگامیکه دو مدل متفاوت برجسته‌سازی پدیده‌های مختلف اجتماعی را که در بالا نوشتم، دیدم؛ خوشحال شدم چون نوید غلبه‌ی ما بر ابرچالشهایمان را می‌دهند.
فروردین ۱۴۰۰
