آب را گل نکنیم!
مجتبی عمادی
?سهراب سپهری، شعری زیبا دارد:
آب را گل نکنیم
در فرودست انگار ، كفتری می خورد آب
یا كه در بیشه ی دور ، سیره ای پَر می شوید
یا كه در آبادی ، كوزه ای پر می گردد.
آب را گل نكنیم :
شاید این آب روان می رود پای سپیداری تا فرو شوید
اندوه دلی
دست درویشی نان خشكیده فرو برده در آب.

مردم بالا دست چه صفایی دارند !
چشمه هایشان جوشان گاوهاشان شیر افشان باد
مردمش می دانند كه شقایق چه گلی است.
مردمان سر رود آب را می فهمند .
گل نكردندش ، ما نیز
آب را گل نكنیم .
?خبری، به شدت تلخ دیشب توجهم را جلب کرد. به کودکی پنج ساله الکل خورانده بودند تا کرونا را بکشند. البته، در کنار این خبر تلخ، خبر صدها نفر مسموم شدگان و چند ده نفر متوفیان نوشیدنی های الکلی تقلبی را که بگذاریم، بیشتر به عمق فاجعه پی می بریم.
?نوشیدنی های الکلی مست کننده در اسلام، حرام هستند و نوشیدن آن گناه محسوب می شود. به علت همین حکم، هر گونه خرید و فروش آنها در کشور ممنوع و جرم است. نتیجه‌ی منطقی این فرض ها برای انسانهای اقتصادی یا ایکونها آن است که به سمت چنین نوشیدنی های نمی روند چون با یک حساب ساده هزینه فراوانی برای آنها دارد. البته متشرعین، نیاز به چنین منطقی ندارند.
?آیا تمام انسانها متشرعند؟ آیا تمام انسانهای متشرع، هیچ گناهی نمی کنند؟ جواب قطعا منفی است. افراد طیفی از گناهان کوچک و بزرگ را مرتکب می شوند. اطلاق انسان اقتصادی یا همان انسان به شدت اندیشمند که به دنبال حداکثرسازی مطلوبیت است چنانکه پژوهش های اقتصادی-مدیریتی-روانشناسی نشان داده اند، بر جمعیت وسیعی از انسانها ساری و جاری نیست. انسانهای معمولی، در چنبره انحراف های شناختی قرار دارند.
?باستر بنسون، صد و هفتاد و پنج انحراف شناختی را لیست و در اینفوگرافی زیبایی به نمایش گذاشته است (https://bigthink.com/mind-brain/cognitive-bias-codex?rebelltitem=8#rebelltitem8). وی این انحراف های شناختی که عبارت هستند از میانبرهایی که از نسل های قبل به ارث برده ایم و برای بقایمان سودمند بوده اند را در چهار دسته کلی طبقه بندی نموده است:
✨کاهندگان اطلاعات فراوان؛ به طوریکه مغز بتواند اطلاعات وارده شده را رسیدگی کند. چنانکه در انحراف توجه، رویدادها را از طریق افکار تکرارشونده مان در آن زمان درک کنیم. این موضوع، ما را از در نظر گرفتن مسیرها و امکان های دیگر باز می دارد. محافظه کاری در این دسته قرار می گیرد.
✨مفقودکنندگان بخشی مهم از اطلاعات اصلی؛ چون مغزمان نمی تواند تمام اطلاعات مهم را مورد رسیدگی قرار دهد. استفاده از کلیشه ها، از اصلی ترین انحراف های شناختی هستند که در این دسته قرار می گیرند. یا مثلا در اثر مدزدگی گروهی، با افزایش تعداد اعضای گروه، امکان پذیرش یک اعتقاد به شدت افزایش می یابد.
✨فراهم کنندگان تصمیم‌گیری سریع با اطلاعات محدود. به عنوان مثال در اثر دانینگ-گروگر، تصمیم‌گیری سریع خود را با بیش اطمینانی از آنکه کار مهمی را به انجام می رسانیم، توجیه می کنیم؛ لذا قابلیت های خود را بیش از حد برآورد می کنیم.
✨کاهندگان موثر آنچه در لحظه به یاد می آوریم. اطلاعات بسیار زیادی وجود دارد که زندگی روزمره ما را تحت تأثیر قرار می دهد و ما دائماً تصمیم می گیریم بین آنچه باید مورد توجه قرار دهیم و آنچه که بایستی فراموش کنیم. این اضافه بار منجر به انتخاب عام‌گرایی و انحراف های دیگر می شود که به ما در مقابله با یورش داده ها کمک می کند. به عنوان مثال، سر زبونم بود و اثر گوگل در این دسته قرار می گیرند.
?این انحراف های شناختی که در زندگی روزمره تمامی انسانهای عادی ساری و جاری است به ما یادآوری می کند که علاوه بر شناخت نقش آنها در تصمیم‌گیری هایمان، فروتن نیز باشیم.
?چنانکه برای کنترل ایدز، در دسترس قرار دادن سرنگ و کاندوم مفید است؛ چنانکه برای کنترل کرونا، قرنطینه خانگی و بستن اماکن مذهبی مفید است؛ چنانکه، معتادان مواد مخدر در بازار غیر رسمی ماده ای سمی جهت تخدیر دریافت نمی کنند؛ سمی کردن اتانول با متانول نیز نه تنها نخواهد توانست جلوی شرب خمر عده ای را بگیرد؛ بلکه عده ای چند صد نفره از هموطنان که به خصوص در سنین جوانی و کارایی هستند به راحتی معلول یا متوفی می شوند. کرونا چنانکه باعث شد، تصمیمهایی بی سابقه بگیریم؛ امید دارم به تجدید نظر در این خصوص بینجامد. گناه شرب خمر، معلولیت یا مرگ نیست.
@EmadibaygiGleam
@DrEmadibaygi