جستن از مرگ به شکلی پنهان
مجتبی عمادی
?بیست و دو سال قبل، اتوبوس حامل نخبگان ریاضی در راه بازگشت در جاده انديمشک-پل‌دختر به دره سقوط ‌كرد. در این سانحه دو راننده و هفت تن از دانشجویان نخبه رياضی دانشگاه‌های شريف و تهران كشته شدند. وی یکی از بازماندگان این فاجعه بود.
?وی “در سال سوم و چهارم دبیرستان موفق به کسب مدال طلای المپیاد ریاضی کشوری شد و بعد از آن در سال ۱۹۹۴ در المپیاد جهانی ریاضی هنگ‌گنگ مدال طلای جهانی گرفت. سال بعد، در المپیاد جهانی ریاضی کانادا، رتبهٔ اول طلای جهانی را به دست آورد. در نهایت، وی در سال ۲۰۱۴ برندهٔ فیلدز شد، که بالاترین جایزه در ریاضیات است. وی تنها زن و اولين ایرانی برندهٔ مدال فیلدز است (http://mmirzakhani.com/index.php). بله، مرحوم مریم میرزاخانی را می گویم.
?برخلاف مرحوم میرزاخانی که در چهل سالگی به علت سرطان پستان فوت نمود، کاترین جانسون-ریاضی دان برجسته ناسا- اخیرا به علت کهولت سن در ۱۰۲ سالگی فوت نمود. چنانکه تا زمان گرفتن جایزه توسط مرحوم میرزاخانی وی را چونانکه جامعه نمی شناخت، نمی شناختم؛ مرحوم کاترین جانسون را هنگامیکه خبر فوتش را در توئیتر دیدم، شناختم (https://www.nature.com/articles/d41586-020-00749-3). بیوگرافی و فیلم زیبای “اشکال پنهان” داستان زندگی وی را روایت می کند.
?کاترین جانسون، شناخته شده‌ترین کامپیوترِ انسانی ناسا بود که نقشی بی بدیل در “پروژه پرواز فضایی مدار عطارد” و ماموریت آپولو ۱۱ که منجر به فرود اولین آمریکایی بر ماه شد، داشت. تبعیض های عریان جامعه آمریکا بر سیاه پوستان که به زیبایی در فیلم نمایش داده شده، مانع ادامه مسیر و موفقیت های این ریاضی‌دان برجسته نگردید. نقش خانواده پدری وی، شایستگی کاترین، رئیسی با وجدان و آگاه در ناسا و همسرانی همراه باعث شد تا کاترین بر تبعیض های خشن روا شده غلبه کند و به دانشمندی شناخته شده در عرصه علم با کارهایی ماندگار در عرصه فضا تبدیل شود.
?اجازه می خواهم از علل چند بعدی مهاجرت بگذرم؛ اما چنانکه در نوشته های قبلی به ضرورت تحول جدی در نظام آموزش عالی پرداخته ام؛ یکی از دلایل اصلی مهاجرت، نظام آموزش عالی چند بخشی از هم گسیخته، صرفا انتشار محور، همشکل کننده‌ی خلاقیت‌کُش و بورکراتیک از بالا به پایین است. در این نظام، مرحوم میرزاخانی بعید می دانم حتی به مرحله دانشیاری می رسید! در هر حال، چونان زندگینامه و فیلم اشکال پنهان، جای خالی این محصولات در مورد وی خالی است. با توجه به زندگی کوتاه چهل ساله‌ی پرثمر مرحوم در حوزه علم ریاضی و پایان غم انگیز آن با سرطان پستان، داستان زندگی وی در قالب بیوگرافی و فیلم نه تنها مشوق دختران برای پیشرفت در حوزه علوم خواهد بود؛ بلکه آگاهی بخش در مورد لزوم پیشگیری از سرطان به خصوص سرطان پستان خواهد بود.
?حال بیاییم، از حوزه علوم به حوزه پزشکی برویم که در این روزهای کرونایی، بخش هایی از آنها به شدت درگیر هستند. قبلا، پزشکان تک بعدی، سودشیفته و کاسب مسلک را فیزیکن نامیده ام. در این شرایط، فیزیکن هایی چون معاون آموزشی دانشگاه علوم پزشکی تهران-امیرعلی سهراب پور- و مهرناز اسدی-متخصص ریه همان دانشگاه- گفته هایی داشتند که قصه پر غصه انحصارگرایی، از هم گسیختگی آموزش عالی و فقدان واحدهای موثر علوم انسانی را به عریان ترین شکل نشان می داد.
?فرهنگ حاکم بر جامعه، آموزش و پرورش متمرکز بر تست زنی، جدایی آموزش پزشکی از وزارت علوم، اقتصاد کالایی-رانتی با حضور سلطانها، و فقدان واحدهای موثر علوم انسانی منجر به تربیت دسته ای از پزشکان شده که به شدت اینبرد هستند؛ لذا، شفقت، فروتنی، و سایر ارزش های انسانی را در برابر جامعه نمی دانند، اما در کار تخصصی خود حاذق هستند.
?موش های کور، که در زیر زمین زندگی می کنند، از معدود گونه های اینبرد موفق هستند. اینبرد، درون‌ زاد آوری است که در آن خویشاوندان منجمله درجه یکها، جفت گیری می کنند و زاده های نسل بعد را به وجود می آورند. درون زادآوری، چون از تنوع ژنتیکی می کاهد، مورد حمایت روندهای تکاملی قرار نمی گیرد. در هر حال، موش های کور، در همان بُعد زندگی در زیر زمین موفق هستند؛ حال اگر ابعاد دیگری به زندگی آنها اضافه شود، کاملا ناموفق و انگشت نما خواهند شد.
?امثال سهراب‌پور که عقاید یوژنیک دارند و امثال اسدی که خودبزرگ‌بین و خودشیفته هستند، نوک کوه یخ معضلات تربیت پزشک در جامعه ایران امروز هستند. چنانکه طاعون سالهای ۵۴۱-۵۴۲ به سقوط امپراطوری رُم، طاعون سال های ۱۳۴۷-۱۳۵۱ به سلطنت مشروطه و انقلاب صنعتی در بریتانیا و آنفولانزای اسپانیایی ۱۹۱۸-۱۹۱۹ به سقوط قاجار در ایران انجامید؛ کرونای آغاز شده از چین نیز منجر به تحولات جهانی و ملی خواهد شد. امید دارم این تحولات به جامعه ایرانی منتج گردد که شفیق، فروتن، خودآگاه، شایسته‌سالار، کنجکاو، خلاق، دانش‌محور، عادل و جویای هنر است.
@EmadibaygiGleam