‍ آب که از سرگذشت چه یک وجب چه صد وجب
مجتبی عمادی
💫برآورد تلفات بیش از دویست و ده هزار نفری بیماری کووید- نوزده حاصل آلودگی با ویروس کرونا واقعا دردناک است. در حال حاضر نیز با فوت رسمی روزانه ششصد و بیست و پنج نفر و غیررسمی حدود هزار و ششصد نفر معادل نه هواپیمای صد و هشتاد نفره وضعیت دردناکی را تجربه می‌کنیم. نسبت به صد سال قبل که البته سفرای روسیه و پادشاهی متحد جنایت‌هایشان را به ما یادآوری کردند و درگیر پاندمی آنفولانزای اسپانیایی هم بودیم، تغییرهای مثبتی کردیم؛ اما برخی عناصر فرهنگی-تاریخی مانع از آن شده است که از چرخه شومشان رهایی یابیم و در نتیجه مجبور به دیدن تصاویری مشابه صد سال قبل هستیم.
💫کانمن در کتاب تفکر سریع و آهسته که متاسفانه هر دو ترجمه فارسی آن البته با نسبتهای مختلف دارای خطاهای جدی در ترجمه هستند، در بخش الگوی چهارگانه جدولی (https://www.instagram.com/p/CUc3suyvUNS/?utm_medium=copy_link)را ارائه می‌کند که به نظرم مجموعه‌ی مردم ایران از ناسودمندی‌ها و زیانهای آن رنج می‌بریم و آن را ریشه باختهای بزرگ با رد کردن توافق مطلوب و از دست دادن فرصت بهره‌مندی از توافقی مطلوب در حالت برد مطمئن می‌دانم. به عبارتی ما استاد نادیده‌انگاشتن نتیجه‌ی توافق مطلوب خانه‌های دو و سه، و به استقبال گزینه‌های بد رفتن یا زندگی در خانه‌های یک و چهار با اجبار پذیرش توافقی نامطلوب هستیم. هر چند در فرهنگ ما قمار حرام است، اما این نوع رفتار و حضور در خانه‌های مورد اشاره جدول (خانه‌ی دو و سه)از ما مردمی قماردوست ساخته است. به عنوان مثال، آب که یک وجب بگذرد در خانه چهاریم؛ اما اگر صد وجب بگذرد در خانه دو هستیم. بین این دو خانه، عامل اصلی تفاوت احتمال زیاد و کم است. واقعه سقوط سال ۹۹ بورس و ضرر تعداد زیادی از سهامداران به همین دلیل مورد اشاره بود.
💫کانمن در توضیح مدل چهارگانه‌ی خود می‌نویسد:《بسیاری از بداقبالی‌های انسانها در خانه‌ی باختهای با احتمال زیاد (خانه‌ی دو جدول) قرار می‌گیرند. در این نقطه، افراد مواجه با گزینه‌های بد، عاجزانه تن به قمارهایی می‌دهند که احتمال بالای بدترشدن اوضاع را در ازای کورسوی امیدی برایشان به همراه دارد. در این موقعیتها، ریسک کردن معمولا شکستی مهارشدنی را به یک فاجعه تبدیل می‌کند. پذیرش یک باخت قطعی بزرگ به قدری دردناک است که امید رهایی کامل اغواکننده می‌شود. در این حالت، فرد نمی‌تواند تصمیمی منطقی برای پایان دادن به باختهای خود بگیرد. در این موقعیت، کسب‌و‌کارهایی که در مقابل فناوری برتر زمین بازی را واگذار کرده‌اند، دارایی باقی مانده‌ی خود را در تقلایی بیهوده به باد می‌دهند. چون پذیرش شکست سخت است، طرف شکست‌خورده‌ی غایی در جنگ، اغلب پس از مسجل شدن پیروزی حریف، همچنان به نبرد خود ادامه می‌دهد.》این سناریو را ما دقیقا در مواجه با روسها در دوره‌ی قاجاریه نشان داده‌ایم که بهایش قتل و عام هموطنانمان و جدا شدن سرزمین‌هایمان بوده است.
💫کانمن در جمع‌بندی الگوی چهارگانه اینگونه می‌نویسد:《وقتی نگاهی کل‌نگر به بسیاری از تصمیم‌های مشابه بیندازید، می بینید که پرداخت هزینه‌ برای جلوگیری از ریسکِ کوچکِ باختی بزرگ(خانه‌ی شماره‌ی چهار)، هزینه بر است. تجزیه و تحلیل مشابهی را در مورد هر یک از خانه‌های الگوی چهارگانه می‌توان به‌کار برد: انحراف‌های نظام‌مند از ارزش مورد انتظار (امید ریاضی) در بلند مدت هزینه بر است که این قانون هم برای ریسک‌گریزی و هم برای ریسک‌پذیری صدق می کند. بیش‌وزن‌دهی مداوم به نتایج نامحتمل- یکی از ویژگیهای تصمیم گیری شهودی- در نهایت منجر به پیامدهای ناچیز می شود.》
💫صورت خود را با سیلی سرخ نگاه داشتن هم قابل کاربرد در خانه‌های مختلف جدول است. صد سال قبل چندین میلیون نفر که گاهی تا نیمی از جمعیت آن روز ایران را شامل می‌شود در اثر قحطی، فساد شاه و دستگاه حاکمه و آنفولانزا از دست دادیم. چرا مانند یهودی‌ها و ارمنی‌ها صدایمان در نیامده است چون 《هیس، دخترها فریاد نمی‌زنند》. عناصر فرهنگی تاریخی در فرهنگ ما ریشه دوانده و در نظام تصمیم‌گیری تک‌تک ما خانه کرده است که دست‌کم از پس از مرگ شاه عباس اول موجبات سختی و آزردگی را فراهم کرده است.
💫سایر سوگیری‌های اصلی شناختی سیستم یک تفکر نیاز است تا در میان آحاد مختلف جامعه در بستری تاریخی و مد‌نظر قرار دادن فرهنگ ایرانیان به طور دقیق شناسایی شوند و با استفاده از دانش راونشناسی، مدیریت و اقتصاد دست‌کم در مدیران و تصمیم‌گیران سطوح مختلف مورد کنترل، پایش و مرتفع کردن قرار گیرند. ایران امروز بیش از هر زمان دیگری و البته به طور کلی به تصمیم‌گیری مبتنی بر سیستم دو تفکر که منطقی، کل‌نگر، غیرتکانشی و متعهد است نیاز دارد. حواسمان به تاریخ و کشورمان باشد.
مرداد ۱۴۰۰
@DrEmadibaygi
@EmadibaygiGleam