درباره اخلاق پزشکی در ایران امروز
?کاظم اسمعیلی حاجی آقا
کارشناس ارشد جامعه شناسی
?نوشته‌ی پیش رو همان طور که از عنوان آن بر می‌آید، مرتبط با اخلاق پزشکی است؛ مفهومی که در سال‌های اخیر دچار دگرگونی معنایی شده است و معنا و هدف پزشکی که زمانی احساسی توأم با شفقت و مهربانی و شعارهای انسان دوستانه را به همراه داشت، امروز بدل به اخلاقی منفعت‌طلبانه و مادی‌گرایانه شده است.
?اگر اشتباه نکنم حدود دو سال پیش بود که در جلسه‌ی نقد سریال “در حاشیه” در دانشکده‌ی علوم اجتماعی و انجمن جامعه‌شناسی ایران شرکت کردم که آقای دکتر محدثی یکی از سخنرانان آن بود و من به عنوان کسی که در قسمت مالی بیمارستان مشغول به کار بودم وظیفه ثبت گزارش روزانه‌ی اتفاقات را (در آن تحقیق) برعهده داشتم. از قضا آن جلسه بسیار مورد استقبال شرکت کنندگان قرار گرفت و عقده‌های مانده در دل‌ها باز شد؛ تا جایی که دعوت شدگان از دانشگاه علوم پزشکی را مجبور به واکنش های تندی کرد.
?کار آقای محدثی یک جامعه شناسی پزشکی نه صرفا از بیرون بلکه از درون و روایت آن چه واقعا در حال رخ دادن است بود (رجوع شود به مقاله‌ی “سیطره‌ی اخلاق بازار بر فرآیند درمان در بیمارستانهای دولتی و خصوصی؛ تجاری شدن پزشکی و اقتدارگرایی پزشکی”).
?همین مقاله و بیان شدن آن در کانال تلگرامی ایشان، دیگران دغدغه‌دار را بر آن ساخت تا دنباله‌ی کار را بگیرند و هر کس از زاویه‌ای نسبت به پزشکی و اخلاق پزشکی در ایران قلم بزنند که پدیده‌ی مبارکی بود. مگر وظیفه‌ی جامعه‌شناسی همین نیست؟ این آثار مقدمه‌ای هستند برای شروع.
?با توجه به این که سال‌ها در بیمارستانهای مختلف مشغول به‌کار بوده‌ام، قویاً معتقدم در حوزه‌ی جامعه‌شناسی پزشکی آن‌گونه که باید قدمی برداشته نشده است. آن چه بیش‌تر بیان می‌شود نگاهی بیرونی است و تکراری و بیان‌گر آن چیزی نیست که در مراکز درمانی رخ می‌دهد. با این مقدمات خواستم پدیده‌ی دیگری را که اخیراً در مراکز درمانی به شدت در حال رشد است، از زوایای دیگری تشریح کنم و آن پدیده‌ی افزایش شدید ورود بیماران غیر ایرانی به مراکز درمانی در سال‌های اخیر (و نه دور) است.
?در سال‌های اخیر، ورود بیماران غیر ایرانی به داخل کشور شدیداً افزایش داشته است که در نگاه اول شاید پدیدهای جالب توجه باشد و مثبت ارزیابی شود، ولی با نگاهی کمی عمیق‌تر به قضیه، می‌توان عوامل به وجود آورنده‌ی این پدیده را وارسی کرد. به واسطه‌ی افزایش نرخ دلار که به نظر می‌رسد مهم‌ترین عامل ورود بیماران غیر ایرانی است (منظور ما بیش‌تر بیماران کشورهای همسایه: نظیر عراق (کردستان عراق)، کشور آذربایجان و نه کشورهای توسعه یافته است).
?مراکز درمانی در این سال‌ها برنامه‌ریزی تنگاتنگی را برای جذب این نوع از بیماران آغاز کرده‌اند. با توجه به افزایش شدید نرخ دلار، مراکز درمانی شدیداً در تامین تجهیزات پزشکی (که قیمت آن‌ها حتی تا سه برابر افزایش یافته است) با مشکل روبرو هستند. نتیجه‌ی این امر تلاش مراکز درمانی برای کاهش این هزینه‌ها و تأمین درآمد از سایر راه‌ها بود. یکی از این راه‌های دنبال شده “تعدیل” نیرو است.
?جلساتی در بیمارستان ها برای تعدیل نیروها تشکیل می شد (من خود شاهد این جلسات و تعدیل نیروها در دو بیمارستان بودم ؛ هر چند پزشکانی بودند که در این جلسات مخالف این تصمیمات بودند؛ اما خوب منافع سازمان معمولا بر تصمیمات مخالف می چربید).
?راه دیگر برنامه ریزی مراکز درمانی برای پدیده نوینی است که می تواند منبع بی دردسر درآمد برای آن ها باشد. “مسابقه برای پذیرش بیماران غیر ایرانی بین مراکز درمانی”. معمولا مسؤولین درمانی با افتخار از ورود بیماران غیر ایرانی (یا توریسم درمانی) صحبت می‌کنند و از آمار رو به رشد شدید ورود این نوع از بیماران می‌گویند و حتی مراکز درمانی را مجاز کرده‌اند که تعرفه‌های خود را تا دو برابر افزایش دهند؛ در حالی که پیش‌تر تا ۳۵ یا نهایتا ۵۰ درصد مجاز به افزایش تعرفه بودند و حتی چند درصد از تخت های بیمارستان را به این نوع بیماران (اصطلاحا ipd) اختصاص دهند.
?هدف ظاهری و بیان شده، ورود ارز به کشور است. اما این یک طرف قضیه است. معمولا بیماران از این که تبعیضی در پرداخت خود و بیماران ایرانی قائل می گردد شدیدا شکایت دارند؛ هر چند باز هم با وجود چند برابر شدن نرخ ارز و دو برابر شدن تعرفه ها هزینه ها برایشان راضی کننده است و در سوی دیگر برای بیماران ایرانی بسیار سرسام آور و ناراحت کننده.
?اما دردناک ترین جای قضیه آن جاست که یک نوع رفتار دلال‌مآبانه در جذب این بیماران به وجود آمده است؛ این که معرفان و مترجمان برای جذب بیماران مدام نرخ های بالاتر حق الزحمه را به مراکز اعلام می کنند و از آن طرف می خواهند کم ترین هزینه ها برای بیماران از سوی بیمارستان لحاظ گردد.
?درآمد ظاهرا خوب از معرفی بیماران به مراکز درمانی بسیاری را بر آن ساخته است که دستی در این کار ببرند حتی برخی از پرسنل مراکز درمانی را که نیم چه تسلطی به زبان عربی دارند. معمولا در گفته های مسؤولین، ورود بیماران غیر ایرانی را مرتبط با کیفیت خوب خدمات پزشکی در ایران و افزایش نرخ دلار می دانند و به آن می بالند. اما آیا این روابط دلال مآبانه میان رابطین، پزشکان و مراکز درمانی نمی تواند شرایط را برای درمان صوری بیماران فراهم کند؟ (پزشکانی که مدام در خصوص بیماران غیر ایرانی با من تماس می گیرند و می گویند از بیمارشان پولی دریافت نگردد و خودشان برای کشیدن کارت مراجعه می‌کنند. این یعنی چند برابر هزینه های جاری از بیماران در مطب گرفته شده است).
?این هم یک نوع از آسیب های اجتماعی و شکل دهی فرهنگ مادی گرایانه پزشکی و مرگ اخلاق پزشکی است. بهتر است کمی جدی تر در حوزه جامعه شناسی پزشکی کار کرد و آسیب هایش را مدام گوشزد کرد. همگی به نوعی درگیر مسایل درمان و رفتاری که با ما می شود بوده ایم. تجاربمان را به قلم بیاوریم و خوبی هایشان را بزرگ‌نمایی کنیم و بدی هایشان را بازگو. اگر فرصتی باشد
?در آینده می‌خواهم با توجه به درگیری مستقیم با شرایط درمانی باز هم بنویسم.
(پایان)
تاریخ انتشار: ۸ مهر ۱۳۹۸
@NewHasanMohaddesi
