گفتگوی موثر و جایگاه اجتماعی سخن‌گویندگان
گفتگوی موثر و جایگاه اجتماعی سخن‌گویندگان
مجتبی عمادی
?این رزوها، روزهای خاصی است. تا بیست روز آینده دوران ترامپ دروغگو به پایان می‌رسد؛ اما براساس درکم از سیگنالهای ضعیف و شخصیت بیمار و خودشیفته ترامپ، احتمال آغاز شدن نوعی درگیری در سالروز شهادت حاج قاسم وجود دارد. البته چنانکه خویشتنداری ایران در سوریه و پس از ترور شهیدان سلیمانی و فخری‌زاده نشان داده است؛ ایران به دنبال درگیری نظامی با آمریکا نیست؛ اما ترامپ چنانکه پیروزی عیان بایدن را نپذیرفته است، احتمال هر حرکت و محاسبه غلطی از سویش وجود دارد. امیدوارم شر این تروریست هر چه زودتر مرتفع شود.
?در کنار آنچه در بند اول نوشتم، موضوعی به شدت در یکماه اخیر توجهم را جلب کرده است. چه در توئیتر، چه در تلگرام و چه در اینستاگرام، تقریبا مستقل از جایگاه اجتماعی-فرهنگی افراد به سادگی گفتگوهای حضوری/مجازیِ نوشتاری به خشونت کلامی عریان می‌انجامد! این سطح از ناخویشتنداری در مقابل مخالف/کلام مخالف به شدت خطرناک است. جالب است که به مدد شبکه‌های اجتماعی، امکان پایش نحوه گفتگو در میان اپوزیسون جمهوری اسلامی ایران هم تا حدی برایم فراهم شده است. این اپوزیسون خارج نشین هم در مرحله شعار، حرفهای قشنگی می‌زند؛ اما در میدان عمل، از همانها که انتقاد می‌کند جری‌تر و خشن‌تر می‌شود. پس، این ناخویشتنداری ما در گفتگو در مقابل یکدیگر ریشه‌ای فرهنگی-تاریخی دارد. به نظرم، از اصلی‌ترین عوامل آن، وجود نظام استبدادی مبتنی بر شنهشاه قدر‌قدرتی بوده است که جز اطاعت امر ملوکانه پذیرای هیچ سخن مخالفی نبوده است؛ البته آنان که می‌گفتند پادشاه لخت است سرشان بر باد می‌رفت و تنها دلقکان بودند که می‌توانستند نظری مخالف را در قالبی طنز بگویند. متاسفانه همان ناخویشتنداری شنهشاهی تا سطوح خرد، مثلا کدخدای ده هم رسوخ کرده بوده است.
?پیامد مهم این ناخویشتنداری در گفتگو باعث عدم تعامل جدی افراد با یکدیگر و نقاب زدن می‌شود که در بهترین حالت می‌تواند با زبان طنز و کنایه خود را نشان دهد. این سطح از ناخویشتنداری کتابخوان/ناکتابخوان، روشنفکر/غیرروشنفکر و دوگانه‌های دیگر تقریبا ندارد! چنانچه دقت کنیم سازمانهای ما هم به همین دلیل جزایری جدا از یکدیگر هستند. اصلا در دهه شصت علت جدایی آموزش پزشکی و اتصال آن به وزارت بهداشت همین عدم تعامل حاصل از ناخویشتنداری در گفتگو بود که هزینه‌های فراوان برای کشور داشته است. نمونه‌های اخیر را هم می‌توان در نحوه مقابله ناموثر با تورم و کمبود برخی کالاها به عیان دید!
?ورای این عدم مهارت در گفتگوی موثر و خویشتنداری در شنیدن سخن مخالف، ما ایرانی‌ها به شدت در پذیرش سخن از کاربرد تفکر انتقادی محرومیم و به طور عمده در پذیرفتن و دنبال کردن سخنان افراد بر جایگاه اجتماعی-فرهنگی افراد درک شونده در سطح شخصی تکیه می‌کنیم. مثلا، در سخنرانی‌ها، دعوت از افراد، عضویت در کانالها و موارد دیگر تصمیم ما به شدت وابسته به جایگاه آن فرد است. در نظر بگیرید اگر فردی مثلا یک برنده جایزه نوبل را بدون آن عناوین مختلف به جایی برای سخنرانی دعوت کنیم و بنده نوعی را هم با یک سری از عناوین پرطمطراق برای مراسم دیگری در همان زمان دعوت کنند و فقط تفاوت در موضوعات باشد به طوریکه برنده نوبل موضوعی مهم و بنده نوعی موضوعی پیش پا افتاده را مطرح کنیم؛ شلوغی سالن سخنرانی بنده نوعی کاملا مورد انتظار است. ما انسانها به طور کلی و در فرهنگ ایرانی به طور خاص ترجیح می‌دهیم که بیشتر از سیستم یک تفکر تا دوی آن استفاده کنیم و به همین دلیل است که واکنشی و ناخویشتندار می‌شویم و منتقدانه به آن چه می‌شنویم نمی‌اندیشیم و کنش مناسب را نشان نمی‌دهیم.
?در طبیعت چه در سطح مولکولها، چه در سطح سلولها، چه در سطح موجود زنده، چه در سطح اکوسیستم که شامل اجزا زنده و غیرزنده می‌شود، گفتگوی موثر در قالب سیگنالهای مختلف باعث شده است علیرغم اختلاف و تنوع، حیات تکوین و تکامل یابد. پس ارتباط و تعامل، اصلی بنیادین در طبیعت است. به عنوان مثال، سیستم ایمنی در بدن انسان چنانچه ارتباط و تعامل موثرش را با سلولهای خودی در بدن هر انسانی در هر سطحی از دست بدهد منجر به بروز بیماری‌های خودایمنی مثل ام‌اس می‌شود. به عنوان مثالی دیگر، درختان در زیرخاک سیستمی ارتباطی مبتنی بر شبکه‌های قارچی دارند که برای رشد و نمو خودشان و سایر افراد همان گونه به شدت مفیدند! از توضیح میکروبهای مفید بدن خودمان می‌گذرم.
?گفتگوی ناموثر و عدم خویشتنداری در شنیدن و فکرکردن در مورد سخنان مخالف بعلاوه‌ی اثر شدید جایگاه اجتماعی-فرهنگی درک شده در سطح شخصی از سخنان و نوشته‌های افراد در فقدان به کارگیری موثر تفکر انتقادی مبتنی بر سیستم دو تفکر، از جمله ضعف‌های جدی فرهنگی-اجتماعی ما ایرانیان است که سرعت‌کاهی جدی در مسیر توسعه است. نیاز است بیشتر از سیستم دو تفکرمان استفاده کنیم.
۱۳ دی ۱۳۹۹
